Нарық туралы
Бағалы қағаздар нарығы
— сатып алу мен сатуды, сондай - ақ бағалы қағаздарды шығаруды қамтитын қаржы нарығының бөлігі. Ол азаматтар мен кәсіпорындардың, ұйымдардың, сондай - ақ елдің өз қаржысының қозғалысын жинақтап, алынған нәтижелерді экономиканың жетекші салаларының дамуына бағыттайды.
Бағалы қағаз
— бұл адамның меншік құқығын куәландыратын құжат. Ол осы құжатты ұсынғаннан кейін ғана жүзеге асырылады немесе беріледі. Бұл айла - шарғылар заңды күшін алатын, Орталық банкке қойылатын негізгі талап - тиісті нысанды сақтау және қажетті деректемелердің болуы болып табылады.
Осыған сәйкес бағалы қағаздар нарығы – бұл нарыққа қатысушылар арасындағы бағалы қағаздарды шығару мен айналысқа қатысты экономикалық қатынастардың жиынтығы.
Көптеген елдердегі ең танымал БҚ:
Опцион
— қор биржасында жүретін ең күрделі қаржы құралдарының бірі. Опцион – бұл сауда - саттықтың мәні активтің өзі емес, оны алдын ала сату немесе сатып алу құқығы болатын шарттың атауы. Опционның мәні базалық активті сіз таңдаған баға бойынша сатып алу немесе сату мүмкіндігі болып табылады
Форвардтар
— бұл барлық маңызды шарттарды белгілей отырып, бүгін жасалған алу - сату мәмілесі, бірақ бұл мәміле бойынша есеп айырысулар болашақта жүзеге асады. Форвард екі тарап үшін де міндетті.
Айырбас келісім
— шарты - екі тарап арасындағы болашақта белгілі бір уақытта белгілі бір ақша ағындарын айырбастау туралы келісім. Свопты бірнеше форвардтық келісімшарттар тізбегі ретінде қарастыруға болады. Қарапайым тілмен айтқанда, своп – бұл кез келген активті уақытша айырбастауы.
Фьючерс
— ол туынды бағалы қағаз немесе дериватив. Яғни, мәміле жасау кезінде анықталған бағасы бойынша болашақ жеткізіліммен ,базалық активті жеткізілім туралы сатушы мен сатып алушы арасындағы келісім.
Облигация
— бұл өз иесіне алдын - ала белгіленген кірісті белгіленген мерзімде алуға құқық беретін бірдей қарыздық қолхат. Орналастырылған кезде облигацияны сатып алғанда, инвестор компанияға(муниципалитетке немесе мемлекетке) пайыздық қарызға ақша береді. Бірінші иесінен облигацияны сатып алған келесі адам, қарызды табыс алу құқығымен бірге сатып алады
ETF
— ол ETF(Exchange Traded Fund аббревиатурасы) немесе активтерге инвестиция салатын және олардың астына қағаздар шығаратын биржалық инвестициялық қорлар. ETF бұл "бағалы қағаздар қоржыны", яғни бір бағалы қағаз ретінде, акция ретінде сатылатын инвестициялық қор. Инвестициялық қорға апаратын бағалы қағаздар құнының өсуі оның табыстылығы мен болашағын көрсетеді. Қорлардың өздері акцияларды, облигацияларды және басқа биржалық активтерді сатып алумен сауда жасай алады.
Акциялар
– бұл оның иесіне компанияның капиталында үлесін қамтамасыз ететін бағалы қағаздар. Акцияларды сатып алу арқылы сіз компанияның бір бөлігін сатып аласыз
«Криптовалюта»
термині екі сөзден тұрады: криптография және валюта, яғни математикалық алгоритмдермен шифрлау принциптеріне негізделген қорғалған электрондық валюта - бұл физикалық көрінісі жоқ виртуалды ақша
Пайыздық мөлшерлеме
— несие сомасына пайыздық мәнде көрсетілген сома, қарыз алушыға несие қаражатын бергені үшін банк алатын сыйақы
Индекстер
— бұл бүкіл экономиканың да, оның жекелеген салаларының да дамуының көрсеткіштері. Ең бірінші биржалық индекс — бұл Доу - Джонстың индексі, 1884 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқан ыңғайлы қаржы құралы.
Шикізат тауарлар
— бұл басқа материалдық тауарларға немесе қолма - қол ақшаға айырбастауға болатын материалдық тауарлар. Ол сіз сатып алуға болатын, коммерциялық сатылатын өнімдер. Қаржы әлем тауарларды екі негізгі санатқа бөледі: қатты және жұмсақ
Бағалы қағаздың сипаттамалары
Бағалы қағаздардың экономикалық сипатын ашқан кезде олардың бірнеше маңызды сипаттамаларын анықтау қажет:
-
Өтімділік,яғни ақшаға айналдыру қабілеттілігі. Бұл бағалы қағазды нарықтық құны бойынша жылдам сату мүмкіндігі. Бағалы қағаздың өтімділігі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым оны тезірек сатуға болады және керісінше: өтімділік неғұрлым төмен болса, соғұрлым оны сату қиынырақ болады.
-
Табыстылық.Бағалы қағаздарды сатып алуға тырысып жүргендер, нарықтың толыққанды қатысушысы болғысы келетіндер үшін негізгі құрамдас. Қағаздың сатып алушыға тартымдылығының сапасы оның әрі қарай қозғалысын және бағаның мүмкін өсуін анықтайды.
Бағалы қағаздарды сату немесе сатып алу құқығы бар, нарық қатысушылар болатындар:
-
Эмитенттер.Бұл бағалы қағаздарды айналысқа шығарумен айналысатын заңды тұлғалар немесе ұйымдар. Олардың басты міндеті – инвестицияларды тарту
-
Депозитарий.Бұл қатысушылар бағалы қағаздарды сақтау және оларды есепке алу үшін жауап береді. Қатысушы тараптар арасында келісім жасалады, онда құқықтар мен міндеттер, сондай - ақ мәміленің жауапкершілігі мен мәні көрсетіледі.
-
Инвесторлар.Бұл кез келген мемлекетте қаржы нарығының негізгі құрамдас бөлігі болып табылады. Осы қатысушылардың тобысыз бағалы қағаздар нарығының өмір сүруінің нысаналылығын және олардың одан әрі қозғалысын елестету қиын. Инвесторлар құжаттарды сатып алады және сатады, олардың нарықта үздіксіз айналымын қамтамасыз етеді. Бұл жеке тұлғалар, компаниялар, мемлекет, кәсіпорындар болуы мүмкін.
-
Дилерлер.Бұл өз атынан және өз есебінен сатып алу - сату операцияларын жүргізе алатын делдалдардың бір түрі.
-
Басқарушылар.Бұл топ Ұлттық Банк лицензиясы бар және үшінші тұлғалардың мүддесі үшін өз атынан ақша ағындарын басқаратын қатысушылардан тұрады. Олардың пайдасы – комиссияны алу.
-
Нарықтың инфрақұрылым ұйымдары.Оған мәмілелерге есептік қызмет көрсететін есептік клирингілік компаниялар кіреді
Бағалы қағаздар нарығының басты ерекшелігі оның әмбебаптығы және оның қатысушыларына тек ұлттық ғана емес, ең бастысы халықаралық деңгейде сауда жасауға және инвестиция тартуға мүмкіндік беруінде. Бұл елдерге болашақта бүкіл елдің бағыты мен экономикалық өсімін анықтай алатын қор биржасының, қор нарығының және осыған ұқсас сегменттердің қалыптасу жүйелерімен бөлісуге және қарызға алуға мүмкіндік беретін маңызды платформалардың бірі. Сондықтан бағалы қағаздар нарығысыз халықаралық интеграциялық бірлестіктердің(халықаралық корпорациялар, конгломераттар және т. б.) жұмыс істеуі мүмкін емес. Қазіргі әлем негізінен саяси, мәдени және қаржылық қатынастарда құрылады.
Бағалы қағаздар нарығының әмбебап, жақсы дамыған жүйесінің күйінде болуы оның өзін халықаралық қаржы нарығында тең дәрежеде жариялауға мүмкіндік береді, елдің қарапайым азаматтарына табыстың баламалы түрін алуға мүмкіндік береді, сондай - ақ айтарлықтай мемлекеттік мекемелерінің табыстарын арттыру, экономиканы дамыту үшін инвестицияларды тарту және т. б. Көпшілік мақұлдаған түсінікке қарамастан,, қор нарығы инвестиция үшін ақшаның негізгі көзі емес. Дегенмен, ол мүдделі инвесторлардың белгісіз санын қабылдай алатын жалғыз заңды секторы болып саналады.